અખબારની આજ અને આવતીકાલ

લેખક - ભાર્ગવ મકવાણા 

 ભારત દેશમાં અખબારો બે સદીઓથી  પણ વધુની સમૃદ્ધ પરંપરા ધરાવે છે, જે ભારતીય સમાજના  મનમાં સત્યનો સમાનાર્થી બની બેઠી છે. શરૂઆતના દિવસોથી જ્યારે 'અખબાર' માહિતીનો પ્રાથમિક સ્ત્રોત હતા ત્યારથી લઈને અત્યારે  ડિજિટલ મીડિયા અને આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સના વર્તમાન યુગ સુધી, અખબારોની ભૂમિકામાં વેગવંતો વિકાસ થયો છે. રેડિયો, ટેલિવિઝન, ઇન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયા જેવા આધુનિક સંદેશાવ્યવહાર સાધનોના પ્રસાર છતાં, મુદ્રિત શબ્દ આજે પણ લોકોના હૃદયમાં વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે. આ નિબંધ અખબારોના શાશ્વત મહત્વ, વાચકોની વિકસતી અપેક્ષાઓ અને ગુજરાતી અખબારોની રાહ જોઈ રહેલા ઉજ્જવળ ભાવિની કલ્પના બાંધવાનો એક સામાન્ય પ્રયાસ છે.

    માહિતીથી ભરપૂર વિશ્વમાં, વિશ્વસનીયતા એક મહત્વની વાત બની ગઈ છે. વાચકો આ ગતિશીલ યુગમાં તમામ બાબતોથી માહિતગાર રહેવા માટે વિશ્વસનીય સ્ત્રોતો શોધે છે. મુદ્રિત માધ્યમોએ તેના લાંબા સમયથી ચાલતા વારસા સાથે પેઢીઓનો વિશ્વાસ મેળવ્યો છે. એક સમય હતો કે જ્યારે ભારતનું પત્રકારત્વ એક ધ્યેયને વળગીને ચાલતું હતું એ ધ્યેય હતો આઝાદી, પરંતુ આઝાદી મેળવ્યા બાદ પત્રકારત્વ કે અખબારોનું કાર્ય સમાપ્ત નથી થયું ઉલટાનું વીજળીવેગે વિકાસ પામ્યું છે અને આજ દિવસ સુધી દેશ તેમજ રાજ્યના કેટલાક એવા ઘરો છે જ્યાં અખબારોથી જ દિવસની શરૂઆત થાય છે સવારમાં ચા મળે કે ન મળે પરંતુ અખબારના પાનાઓ પર આંગળીઓ સ્પર્શે નહીં ત્યાર સુધી તેમને ચેન પડતો નથી. જે રીતે પતંગિયું ફૂલોની ખુશ્બુ થી ફૂલને ઓળખતું હશે તેમજ કેટલાક તો એવા ઉદાહરણો છે જે અખબારોની સુગંધ અને એક સામાન્ય સ્પર્શથી અખબાર કયું છે તે ઓળખી બતાવે છે. એમના માટે તો અખબારો વગરની દુનિયા તો તેમની કલ્પના સૃષ્ટિમાં જ નથી. તો પણ ચાલો આપણે માની લઇ એ કે આજે ડીજીટલ યુગના  સોશોયલ મીડિયા, ન્યૂઝ ચેનલ અને વેબ પોર્ટલની ઝડપનો  મુકાબલો અખબાર લગભગ ન પણ કરી શકતું હોઈ પરંતુ અખબારોએ માનવીના જીવનમાં હટાવી ન શકાય એવું સ્થાન પ્રાપ્ત કરી લીધું છે. કેમકે છેવટે તો વિશ્વાસ એક મોટી વાત હોય છે. આ વિશ્વસનીયતા જાળવવી એ લોકોની અખબારો પાસે એક માત્ર અગ્રણી અપેક્ષા છે. ડિજિટલ યુગમાં પણ, જ્યાં ખોટી માહિતી અને નકલી સમાચારો ભરપૂર છે, પ્રિન્ટ મીડિયા અધિકૃતતા અને જવાબદાર પત્રકારત્વના પ્રતીક તરીકે અલગ છે અને અલગ રહેવાનું જ છે. આજે પણ જે લોકો સોશિયલ મીડિયાની વાતો કરતા કહે છે કે અખબારો હવે નાશ પામશે તે લોકો પણ છેવટે અખબારો માંથી કટિંગ લઈને જ સોશિયલ મીડિયામાં ચાલાવે છે.

    એવું નથી કે આ આધુનિક યુગમાં અખબારો એ પ્રગતિ નથી કરી અખબારોની પ્રગતિનો તો ખુબ અદ્ભુત ઈતિહાસ છે કેમકે ડીજીટલ માધ્યોનો ઉપયોગ કરીને તો તેમ ભલે પણ લોકો વધુ અખબારો વાંચતા થયા છે. છેવટે અખબારો તો અખબારો જ છે અને તેના પર લોકોની શ્રધા અને વિશ્વાસ હજુ સુધી ટકેલો છે. લોકો માને છે કે સમાચાર ચેનલોમાં કે સોશિયલ મીડિયામાં વધુ ઝડપી સમાચાર આપવામાં ક્યાંકને ક્યાંક તથ્યની ચૂક રહી જતી હોઈ છે પરંતુ અખબારોમાં એ ભૂલ નહિ આવે એવો વિશ્વાસ લોકોને તેના પ્રત્યે છે. ચેનલમાં સમાચાર જોયા પછી પણ વ્યક્તિ એવું જ વિચારે છે કે આ સંપૂર્ણ ઘટના આવતીકાલના અખબારમાં આવશે ત્યારે સત્ય ઘટના શું છે તેની ખબર પડી રહેશે.   

અખબારોનો પ્રભાવ પણ ખુબ મોટો છે તેમા લખાયેલા પહેલા પેજના મુખ્ય સમાચારથી અવસાન નોંધના પાને લખાયેલા નાના સમાચારની નોંધ લેવાય છે અને પરિવર્તન પણ આવે છે કેમકે લોકોને જેટલી અખબારો માટે શ્રધા છે તેટલીજ ખરાબ કૃત્યો કરનારા વ્યક્તિને અખબારો પ્રત્યેનો ડર સતાવતો હોય છે. ત્યારે જ તો  નેપોલિયને એક વાર કહ્યું હતું કે મને સો બંધુકની બીક નથી લાગતી, તેટલી ત્રણ વર્તમાન પત્રોની લાગે છે. એ માટે અખબારોનો પ્રભાવ, કામગીરી અને સાથે જવાબદારી પણ ખુબજ મોટી છે.    

    સમયની સાથે સાથે અખબારોની ભૂમિકામાં પણ મોટો બદલાવ આવ્યો છે સ્વતંત્રતા પહેલા માત્ર આઝાદીને જ લક્ષ્ય માનીને અખબારો કાર્ય કરતા હતા ત્યારબાદ અખબારો મુખ્યત્વે સમાચારના વાહક તરીકે સેવા આપતા હતા અને  વાચકો સમક્ષ વાસ્તવિક માહિતી રજૂ કરતા હતા. જો કે, વર્તમાનમાં, અખબારના પોતાના વિચારો અને પરિપ્રેક્ષ્યો તેમજ સમાચારની સાથે વાચકોના આગવા મંતવ્યો પણ વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે. સમાચારોના અર્થઘટન અને રજૂઆતમાં તટસ્થતા અને નિષ્પક્ષતા જાહેર વિશ્વાસ જાળવવા માટે નિર્ણાયક બની છે. આધુનિક ગુજરાતી અખબારોએ વાચકોને સારી રીતે અભિપ્રાયો રચવા સક્ષમ બનાવવા માટે તથ્યોનું નિરપેક્ષપણે અહેવાલ આપવા અને વિચારશીલ ભાષ્ય પ્રદાન કરવા વચ્ચે સંતુલન જાળવવું જોઈએ. આ નાજુક સંતુલન એ સુનિશ્ચિત કરશે કે અખબારો પોતાની પેઢીઓનો વારસો કેટલા સમય સુધી સાચવી શકશે.. વિવિધ પ્રેક્ષકો સુધી પહોંચવામાં મુદ્રિત માધ્યમોનો  અનોખો ફાયદો છે. વિશિષ્ટ રુચિઓ પૂરી કરતા વિશિષ્ટ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મથી વિપરીત, અખબારો જીવનના તમામ ક્ષેત્રના લોકો માટે સુલભ છે. પછી ભલે તે અનુભવી પંડિત હોય કે આતુર શીખનાર, મુદ્રિત શબ્દ અંતરને દુર કરે છે અને લોકો સુધી જ્ઞાન લાવે છે. અખબારો દાયકાઓથી ઘરોનો એક અભિન્ન ભાગ છે, પેઢીઓને જોડે છે અને સમુદાયની સહિયારી ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ પ્રદેશના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાના મૂળિયા ધરાવતા ગુજરાતી અખબારોએ ગુજરાતી ભાષાના જતન અને સંવર્ધનમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી છે. જ્યારે અનુવાદ વ્યાપક પ્રસાર માટે જરૂરી છે, ત્યારે સામગ્રીનો સાર અને પ્રમાણિકતા જાળવી રાખવા માટે બોલાતી ભાષાની નિકટતા જાળવવી મહત્વપૂર્ણ છે. ગુજરાતી અખબારોનો સ્થાનિક વાંચન અનુભવને વધારે છે, તેમને વાચકો માટે વધુ સંબંધિત અને પ્રિય બનાવે છે. ગુજરાતી અખબારોનું ભાવિ આશાસ્પદ લાગે છે, જે જ્ઞાનના ભૂખ્યા વાચકો અને સતત બદલાતા માધ્યમ જગત દ્વારા ઉત્તેજિત છે. જ્યાં સુધી વાચકો વિવિધ પરિપ્રેક્ષ્યોને સમજવા અને અન્વેષણ કરવા આતુર રહેશે ત્યાં સુધી અખબારોનો વિકાસ ચાલુ રહેશે. અખબારોની વધતી જતી ડિજિટલ હાજરી, તેમના પરંપરાગત પ્રિન્ટ વર્ઝન દ્વારા પૂરક, વ્યાપક પહોંચ અને જોડાણની ખાતરી આપે છે.

   ગુજરાતી અખબારોનો એક ભવ્ય ભૂતકાળ છે જે સમાજની પ્રગતિને પ્રતિબિંબિત કરે છે. તેઓ તેમના મૂળ મૂલ્યોને સાચવીને નવી તકનીકોને સ્વીકારવા માટે સમાચારના એકમાત્ર માધ્યમ તરીકે વિકસિત થયા છે. સ્થાયી વિશ્વસનીયતા, સંતુલિત અહેવાલની પ્રતિબદ્ધતા, સુલભતા અને સાંસ્કૃતિક સુસંગતતાએ તેમને સમયની કસોટીનો સામનો કરવા સક્ષમ બનાવ્યા છે.